گزارش‌ها نشان می‌دهد که برخلاف برخی دیدگاه‌ها مبنی بر اغراق‌آمیز بودن سخن از محرومیت در سیستان و بلوچستان، شاخص‌های توسعه و شرایط زندگی مردم حاکی از عقب‌ماندگی گسترده و ریشه‌دار در این استان است.
به گزارش امیت، بیش از ۴۰۰ روستای سیستان و بلوچستان همچنان از آب آشامیدنی پایدار محروم‌اند، گازرسانی کامل نشده، بخش‌های وسیعی به شبکه ریلی متصل نیستند و بسیاری از جاده‌ها در مرکز و جنوب استان فاقد حداقل استاندارد ایمنی‌اند. همچنین دسترسی به اینترنت و ارتباطات بسیار پایین‌تر از میانگین کشوری است.
این در حالی است که استان از ظرفیت‌های منحصر به‌فردی چون معادن متنوع، زمین‌های حاصلخیز، مرزهای طولانی و بندر استراتژیک چابهار برخوردار است. با وجود این، سهم واقعی مردم محلی از این منابع بسیار ناچیز است و بهره‌برداری عمدتاً در اختیار نهادهای غیرمحلی قرار دارد.
بر اساس شاخص توسعه انسانی، سیستان و بلوچستان طی دهه‌های اخیر در میان پایین‌ترین استان‌های کشور قرار گرفته است. نرخ فقر در برخی مناطق به بیش از ۷۰ درصد می‌رسد و استان در حوزه‌هایی چون آموزش، بهداشت و رفاه اجتماعی با شکاف عمیقی نسبت به میانگین کشور روبه‌روست.
خشکسالی‌های پی‌درپی نیز بخش «سیستان» را با بحران جدی مواجه کرده و نابودی کشاورزی، بیکاری گسترده و مهاجرت اجباری چهره اجتماعی و اقتصادی این منطقه را تغییر داده است.
مقایسه با استان‌های همجوار نشان می‌دهد که مسئله اصلی کمبود ظرفیت نیست. کرمان با سرمایه‌گذاری در صنایع معدنی و کشاورزی، هرمزگان با توسعه بندری و تجاری و خراسان جنوبی با حمایت‌های دولتی شرایط متفاوتی را تجربه کرده‌اند، در حالی‌که سیستان و بلوچستان با وجود منابع عظیم همچنان در قعر جدول توسعه قرار دارد.
کارشناسان تأکید دارند که برای عبور از این وضعیت، اقداماتی چون ارزیابی ملی شاخص‌های توسعه استان، اولویت‌بخشی به زیرساخت‌های حیاتی، اختصاص سهم مشخصی از درآمد معادن و بنادر به توسعه محلی و تغییر رویکرد از نگاه امنیتی به سیاست‌های توسعه‌محور ضروری است.
سیستان و بلوچستان می‌تواند به جای کانون نگرانی‌های امنیتی، به یکی از بزرگ‌ترین فرصت‌های توسعه و امنیت پایدار ایران تبدیل شود؛ مشروط بر آنکه واقعیت نابرابری‌ها پذیرفته و سیاست‌های کلان اصلاح شود.
