کتاب، میراثی ماندگار از اندیشه‌های بشری و پلی میان گذشته، حال و آینده است. هیچ تمدنی را نمی‌توان یافت که بدون کتاب و نوشتار توانسته باشد پایه‌های خود را استوار نگه دارد. کتاب، نه تنها منبعی برای کسب دانش و مهارت است، بلکه راهی برای پرورش تفکر، تعمیق اندیشه، تقویت گفت‌وگو و رشد فرهنگی جامعه محسوب می‌شود. از همین روست که گسترش فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی، یکی از شاخص‌های اصلی توسعه فرهنگی و اجتماعی هر کشور به شمار می‌رود.
جایگاه کتاب در جامعه امروز
به گزارش «امیت»، با وجود گسترش رسانه‌های دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی و منابع تصویری، کتاب همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است. شاید بسیاری گمان کنند که عصر کتاب به پایان رسیده، اما واقعیت این است که کتاب، با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، همچنان نقش بی‌بدیلی در تربیت فکری و اخلاقی انسان‌ها دارد. رسانه‌های دیجیتال سرعت بالایی در انتقال اطلاعات دارند، اما عمق و تأملی که کتاب در ذهن ایجاد می‌کند، کمتر در دیگر رسانه‌ها یافت می‌شود.
در جامعه ما، به‌ویژه در استان‌های محروم و کمتر برخوردار، یکی از چالش‌های جدی، پایین بودن سرانه مطالعه است. این مسئله تنها یک مشکل فرهنگی نیست، بلکه تأثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی، میزان آگاهی، مشارکت اجتماعی و حتی توسعه اقتصادی دارد. هرچه سطح مطالعه عمومی بالاتر باشد، جامعه توانمندتر و خلاق‌تر خواهد بود.
گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی صرفاً به معنای تشویق افراد به خرید یا قرض گرفتن کتاب نیست، بلکه ایجاد یک نگرش پایدار و نهادینه کردن عادت مطالعه در زندگی روزمره است. وقتی مطالعه به یک نیاز و نه یک تکلیف تبدیل شود، آثار آن در سطح جامعه آشکار خواهد شد. مطالعه منظم، قدرت تحلیل، توانایی تصمیم‌گیری و حتی مهارت‌های ارتباطی را افزایش می‌دهد.
در شرایطی که جامعه امروز با انبوهی از اطلاعات سطحی و گاه گمراه‌کننده مواجه است، کتاب می‌تواند پناهگاهی برای دسترسی به اطلاعات معتبر و اندیشه‌های عمیق باشد. بنابراین، سرمایه‌گذاری در ترویج کتاب‌خوانی، در واقع سرمایه‌گذاری برای آینده‌ای روشن‌تر است.
نقش خانواده، مدرسه و رسانه‌ها
گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی نیازمند همکاری نهادهای مختلف است. خانواده، نخستین محیطی است که علاقه یا بی‌تفاوتی به مطالعه در آن شکل می‌گیرد. اگر والدین خود اهل مطالعه باشند، احتمال زیادی وجود دارد که فرزندان نیز به این مسیر گرایش پیدا کنند. کتاب‌خواندن والدین برای کودکان، هدیه دادن کتاب به جای کالاهای مصرفی و اختصاص زمانی مشخص برای مطالعه در خانه، می‌تواند آغازگر یک تحول فرهنگی کوچک اما اثرگذار باشد.
مدرسه، به عنوان دومین نهاد اثرگذار، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. معلمان می‌توانند با معرفی کتاب‌های مناسب، تشکیل حلقه‌های مطالعه، مسابقات کتاب‌خوانی و روش‌های خلاقانه، دانش‌آموزان را با دنیای کتاب آشنا کنند. کتابخانه‌های مدارس نیز باید فعال و پویا باشند و صرفاً به محلی برای نگهداری کتاب تبدیل نشوند.
رسانه‌ها نیز رسالتی مهم بر عهده دارند. معرفی کتاب‌های ارزشمند، گفتگو با نویسندگان، انتشار نقد و بررسی آثار و ایجاد برنامه‌های جذاب درباره کتاب می‌تواند توجه عمومی را جلب کند. در عصر شبکه‌های اجتماعی، حتی یک پویش ساده با هشتگ «کتاب بخوانیم» می‌تواند موجی از علاقه‌مندی ایجاد نماید.
نقش دولت و نهادهای فرهنگی
دولت و نهادهای فرهنگی باید زمینه‌های دسترسی آسان و ارزان به کتاب را فراهم کنند. یارانه‌های هدفمند برای خرید کتاب، حمایت از ناشران محلی، ایجاد کتابخانه‌های عمومی مجهز در مناطق محروم و توسعه کتابخانه‌های دیجیتال، از جمله اقداماتی است که می‌تواند سرانه مطالعه را افزایش دهد.
یکی از چالش‌های جدی در استان‌هایی نظیر سیستان و بلوچستان، کمبود کتابخانه‌های عمومی و توزیع نامتوازن کتاب است. برای مثال، بسیاری از روستاها و مناطق دورافتاده، حتی به یک کتابخانه کوچک یا سالن مطالعه مجهز دسترسی ندارند. در چنین شرایطی، راهکارهایی مانند کتابخانه سیار، استفاده از ظرفیت مدارس شبانه‌روزی، یا راه‌اندازی سامانه‌های کتاب دیجیتال با دسترسی رایگان، می‌تواند بخشی از مشکلات را برطرف کند.
مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی، که بیشتر در قالب کمک‌های مقطعی شناخته می‌شود، می‌تواند در حوزه فرهنگ و کتاب‌خوانی نیز نقش‌آفرین باشد. ایجاد کتابخانه در مناطق محروم، حمایت از چاپ و انتشار کتاب‌های بومی، تأمین هزینه‌های برگزاری نمایشگاه‌های کتاب محلی و حتی اهدای کتاب به مدارس و دانشگاه‌ها، از اقداماتی است که شرکت‌ها و مؤسسات بزرگ می‌توانند به‌عنوان بخشی از مسئولیت اجتماعی خود انجام دهند.
تغییر نگرش؛ از کتاب به‌عنوان کالا به کتاب به‌عنوان نیاز
یکی از دلایل اصلی ضعف در فرهنگ مطالعه، نگاه سطحی به کتاب به‌عنوان یک کالای تجملی است. بسیاری از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند هزینه‌های هنگفتی برای لوازم غیرضروری صرف کنند، اما کتاب را در اولویت قرار نمی‌دهند. باید این نگرش تغییر کند و کتاب، همانند غذا و پوشاک، به‌عنوان نیازی حیاتی در زندگی روزمره شناخته شود.
اگر امروز فرهنگ کتاب‌خوانی در جامعه ما تقویت شود، فردا نسلی خواهیم داشت که با آگاهی، مسئولیت‌پذیری و خلاقیت بیشتر وارد عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی می‌شود. کتاب، نه‌تنها فرد را توانمند می‌سازد، بلکه بنیان‌های جامعه را نیز مستحکم‌تر می‌کند. همان‌طور که «کتاب چراغی است برای تاریکی»، مطالعه می‌تواند تاریکی جهل، تعصب و عقب‌ماندگی را بزداید.
گسترش فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی، رسالتی ملی است که نیازمند هم‌افزایی خانواده‌ها، مدارس، رسانه‌ها، دولت و حتی بخش خصوصی است. هر کتابی که خوانده می‌شود، چراغی است که در ذهن فردی روشن می‌گردد و مجموع این چراغ‌ها، آینده‌ای روشن‌تر برای جامعه خواهد ساخت. بیاییم از همین امروز، کتاب را نه به‌عنوان یک انتخاب اختیاری، بلکه به‌عنوان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر در زندگی خود جای دهیم.
